Το έντομο Rhynchophorus ferrugineus (Coleoptera; Dryophthoridae) είναι ιθαγενές είδος της Νοτιοανατολικής Ασίας και της Πολυνησίας, όπου και είναι γνωστό ότι αποτελούσε εχθρό των φοινικοειδών (Arecaceae). Εισήχθη σταδιακά και σε άλλα μέρη του κόσμου, κυρίως με την εισαγωγή φοινίκων από τις περιοχές προέλευσής του (καταγωγής του). Στην Ιαπωνία παρατηρήθηκε για πρώτη φορά το 1975. Έφτασε στην Αίγυπτο το 1992 μέσω παραφυάδων από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Το 1995, τρία χρόνια μετά την πρώτη αναφορά του στην Αίγυπτο, ο υπεύθυνος του Υπουργείου Γεωργίας της Αιγύπτου, θεώρησε ότι το έντομο έχει εξαλειφθεί. Δυστυχώς, αυτή η ανακοίνωση ήταν εσφαλμένη.
Στις περιοχές όπου καταγράφηκε για πρώτη φορά, το έντομο υφίσταται και εξακολουθεί να προσβάλλει και να θανατώνει φοινικοειδή. Το έντομο εξαπλώνεται τα τελευταία χρόνια στις παραμεσόγειες περιοχές με μεγάλη ταχύτητα. Στην Ισπανία πρωτοεμφανίστηκε το 1993, σε νότιες περιοχές της. Στην Αμερική επικράτησε μία σύγχυση σχετικά με την είσοδο ή όχι του R. ferrugineus. Από το 2010 και για πολλά έτη, στον Ιστότοπο του Υπουργείου Γεωργίας των ΗΠΑ υπήρχε φυλλάδιο οδηγιών, το οποίο ανέφερε την ύπαρξη του εντόμου στην Καλιφόρνια, αλλά το έντομο που εμφανιζόταν στις φωτογραφίες ήταν το είδος
Rhynchophorus vulneratus.
Το έντομο Rhynchophorus ferrugineus βρέθηκε για πρώτη φορά στη χώρα μας 11 Νοεμβρίου του 2005 στην τοποθεσία Χερσόνησος (Ν. Ηρακλείου) Κρήτης σε κανάριο φοίνικα (Phoenix canariensis) και έκτοτε έχει εξαπλωθεί και εγκατασταθεί σε όλη τη χώρα. Μία πολύ σημαντική αιτία και κατά πολλούς η μοναδική για την εμφάνισή του στην χώρα μας είναι η δίχως έλεγχο εισαγωγή φοινίκων κατά την περίοδο των Ολυμπιακών αγώνων το 2004. Οι κλιματικές συνθήκες που επικρατούν, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι στο νησί υπάρχει μεγάλος αριθμός φοινίκων, έχουν προσφέρει στο έντομο ιδανικά ενδιαιτήματα.
Άξιος αναφοράς είναι και ο φόβος που επικρατεί για το φοινικόδασος του Βάι, όπου και φύεται το (σχεδόν) ενδημικό είδος φοίνικας του Θεόφραστου (Phoenix theophrasti). Ο συγκεκριμένος φοίνικας προσβάλλεται, όπως φάνηκε από πειράματα, προς το παρόν, μόνο σε εργαστηριακές συνθήκες που το σκαθάρι δεν έχει τη δυνατότητα αναζήτησης του φοίνικα των κανάριων νήσων (Phoenix canariensis), καθώς και σε μικρή ηλικία του δένδρου.
Αυγό
Τα αυγά έχουν υπόλευκο χρώμα, είναι λεία, με μακρύ και ωοειδές σχήμα και στρογγυλεμένες άκρες. Αμέσως μετά την απόθεση είναι μαλακά, ενώ λίγες ώρες μετά σκληραίνουν και γίνονται διαφανή στους δύο πόλους. Το μέσο μέγεθος ενός αυγού είναι 1,09 mm μήκος και 0,43 mm πλάτος (αναλογία Μήκος/Πλάτος 4,42) (Al-Dosary, 2010). Σε άλλες πηγές το μέγεθος των αυγών εμφανίζεται πολύ μεγαλύτερο (0,98 mm 2,96 mm) (EPPO, 2007). Τα αυγά που συλλέχτηκαν και μετρήθηκαν για τις ανάγκες πτυχιακών μελετών του ΤΕΙ Κρήτης (νυν ΕΛΜΕΠΑ), με παχύμετρο ακριβείας ήταν πολύ μεγαλύτερα από αυτά που
περιγράφονται στη διεθνή βιβλιογραφία και είχαν διαστάσεις μήκος 2,6 mm και πλάτος 1,1 mm (Αγγελακόπουλος, 2007).
Προνύμφη
Οι προνύμφες του εντόμου είναι ευκέφαλες και άποδες. Η πλήρως ανεπτυγμένη προνύμφη έχει επίμηκες σχήμα και είναι σαρκώδης χωρίς πόδια. Το χρώμα της είναι κιτρινωπό καφέ, ενώ λίγο πριν εκκολαφθεί η προνύμφη, είναι κιτρινωπό λευκό χρώμα με καφετί κεφάλι λυγισμένο προς τα κάτω. Το μήκος της στην τελευταία ηλικία είναι 36 έως 47 mm και το πλάτος της 15 έως 19 mm (EPPO, 2007). Τα στοματικά της μέρη έχουν αναπτυχθεί πλήρως και είναι αρκετά δυνατά για να επιτρέψουν στην προνύμφη να τραφεί και να προχωρήσει βαθύτερα διανοίγοντας στοά (Wattanapongsiri, 1966).
Πλαγγόνα (pupa)
Η πούπα στην αρχή είναι χρώματος κρεμ, αλλά αργότερα γίνεται καφέ. Το κεφάλι κάμπτεται στην περιοχή της κοιλιάς μέχρι το σημείο του πρώτου ζεύγους των ποδιών. Οι κεραίες και τα μάτια είναι αρκετά εμφανή. Φέρει έλυτρα και φτερά τα οποία βρίσκονται κάτω από το δεύτερο ζεύγος ποδιών. Το μέσο μήκος της νύμφης είναι 35 mm και το πλάτος της είναι 15 mm. Πριν τη νύμφωση η προνύμφη κατασκευάζει ένα κουκούλι (νυμφική θήκη) από ίνες φοίνικα. Το κουκούλι είναι σχήματος οβάλ με μέσο μήκος 60 mm και πλάτος 30 mm (EPPO, 2007).
Ενήλικο
Το ενήλικο σκαθάρι έχει καφεκόκκινο χρώμα, κυλινδρικό σχήμα και ένα μακρύ εμφανώς κυρτό ρύγχος. Αυτό διαφέρει σημαντικά σε μέγεθος και είναι περίπου 19 με 42 mm μήκος και πλάτος 8 με 16 mm (Wattanapongsiri, 1966). Το κεφάλι και το ρύγχος αποτελούν περίπου το ένα τρίτο του συνολικού μήκους (Mizzi et al, 2009). Τα στοματικά του μόρια επιμηκύνονται και μετατρέπονται σε ένα λεπτό ρύγχος, το οποίο φέρει ένα μικρό ζευγάρι σαγονιών δαγκώματος στο τέλος και ένα ζευγάρι κεραιών κοντά στην βάση. Το ρύγχος είναι καφεκόκκινο ραχιαία και κοιλιακά είναι σκούρο καφέ. Στα αρσενικά το μισό ακραίο ραχιαίο
μέρος του ρύγχους καλύπτεται με ένα στρώμα από καφέ τρίχες. Σε αντίθεση με αυτό το ρύγχος του θηλυκού είναι γυμνό, πιο λεπτό και λίγο περισσότερο καμπυλωτό. Τα μάτια είναι μαύρα και βρίσκονται στις δύο πλευρές της βάσης του ρύγχους. Ο θώρακας του εντόμου έχει καφεκόκκινο χρώμα και έχει μερικές μαύρες κηλίδες. Αυτές οι κηλίδες είναι μεταβλητές σε σχήμα, μέγεθος και αριθμό. Ο θώρακας έχει τρία θωρακικά τμήματα, άνισης ανάπτυξης, από τα οποία το προνώτο (επιθωράκιο) συνήθως είναι πιο ανεπτυγμένο από τα υπόλοιπα τμήματα. Η επιφάνεια αυτού είναι μπορεί να είναι λεία, κοκκώδης, ή στικτή και να φέρει αύλακες ή προεξοχές. Το μεσονώτο είναι συνήθως μικρό, τριγωνικό μεταξύ της βάσης των ελύτρων αντιπροσωπευόμενο από ένα θυρεό, που ονομάζεται Scutellum. Το μετανώτο καλύπτεται από τα έλυτρα και δεν είναι ορατό στο πάνω μέρος του εντόμου. Τα στερνικά τμήματα του θώρακα (πρόστερνο, μεσόστερνο και μετάστερνο) είναι καλά ανεπτυγμένα και σαφώς καθορισμένα (Murphy and Briscoe, 1999).
Τα έλυτρα που φέρει έχουν σκούρο κόκκινο χρώμα, με έντονες ραβδώσεις κατά μήκος και δεν καλύπτουν πλήρως την κοιλιά. Τα φτερά είναι καφέ στο χρώμα και πολύ δυνατά, επιτρέποντας έτσι στον ρυγχοφόρο να πραγματοποιεί μεγάλες πτήσεις. Στο θηλυκό δεν υπάρχει. Στον προθώρακα φέρουν μια πλειάδα διαφορετικών κουκίδων και στιγμάτων (Murphy and Briscoe, 1999).
Πώς μπορεί να σωθεί ένας φοίνικας από το σκαθάρι
Μέτρα που θα δυσκολέψουν την προσβολή:
- Οι φοίνικες θα πρέπει να διατηρούνται σε καλή κατάσταση καθαροί από σκουπίδια και ξερά φύλλα για να μην βρουν καταφύγιο εκεί τα σκαθάρια, να ελέγχουμε την υγεία τους ώστε να είναι πιο ανθεκτικοί σε προσβολές από εχθρούς και ασθένειες αλλά και να αντιληφθούμε κάποιο πρόβλημα γρηγορότερα.
- Δεν κλαδεύουμε ποτέ όταν επικρατούν υψηλές θερμοκρασίες, γιατί το έντομο ευνοείται κάτω από τέτοιες συνθήκες .
- Προτιμάμε να κλαδέψουμε τους φοίνικες στις αρχές του χειμώνα και ύστερα.
- Πρέπει να καλύπτουμε τις τομές με την ειδική πάστα που κυκλοφορεί στο εμπόριο για τα κλαδέματα ώστε να εξαλειφθεί η πιθανότητα εισόδου του σκαθαριού από αυτές τις τομές για να γεννήσει τα αυγά του.
Στάδια Προσβολής των δένδρων και μέτρα αντιμετώπισης του εντόμου όταν διαπιστωθεί η παρουσία του
Αρχικά στάδια προσβολής (Φαγώματα στα φύλλα, κάμψη νεαρών φύλλων της κορυφής)
Μέτρα: Χημική Καταπολέμηση
Να γίνονται προληπτικές επεμβάσεις με τα εγκεκριμένα εντομοκτόνα από το ΥπΑΑΤ στην κορυφή του φοίνικα κυρίως μετά το κλάδεμα για να σκοτωθεί το έντομο στα προσβεβλημένα δέντρα και να αποτραπεί η ωοτοκία. Πρέπει να λούζεται όλος ο φοίνικας με αρκετά λίτρα εντομοκτόνου ανά φυτό.
Όταν χρειαστούν θεραπευτικές επεμβάσεις να γίνονται με ψεκασμούς-έγχυση διασυστηματικών εγκεκριμένων εντομοκτόνων από το ΥπΑΑΤ , στη καρδιά του κάθε φοίνικα. Πρέπει να λούζεται όλος ο φοίνικας με αρκετά λίτρα ανά φυτό.
Όλες οι επεμβάσεις γίνονται υπό τις οδηγίες και την επίβλεψη υπεύθυνου επιστήμονα (Γεωπόνου ή Τεχν. Γεωπονίας ) και τηρώντας τα προβλεπόμενα στην ετικέτα και στην έγκριση του σκευάσματος.
Προσοχή κατά την εφαρμογή των εντομοκτόνων στους πληθυσμούς των Μελισσών που συχνάζουν στους Φοίνικες εφαρμόζοντας τα σχετικά περί της προστασίας των Μελισσών.
Οι ψεκασμοί πρέπει να επαναλαμβάνονται, σε όλους τους προσβεβλημένους φοίνικες και στους γύρω απο αυτούς ανά τακτά διαστήματα ώστε να επιτυγχάνεται απόλυτη θνησιμότητα σε όλες τις γενιές και όλα τα στάδια του εντόμου
Προχωρημένα στάδια προσβολής (Εμφάνιση ομπρέλας).
Αν έχει προσβληθεί η καρδιά, και τα φοινικόδεντρα έχουν ανοίξει τελείως τότε εφαρμόζονται τα παρακάτω μέτρα, καλύτερα, από συνεργείο που γνωρίζει:
- Κοπή των φύλλων από τη βάση τους και τύλιγμά τους με προστατευτικό δίχτυ.
- Κάλυψη του κορμού με δίχτυ και κοπή του.
- Τα προσβεβλημένα φυτά πρέπει να καταστρέφονται-κόβονται από τη βάση του να ανοίγονται στη μέση για να καταστρέφονται όλα τα στάδια του εντόμου.
- Ψεκασμός με εγκεκριμένα εντομοκτόνα στον προσβεβλημένο (υπό απομάκρυνση) φοίνικα για την αποφυγή της διασποράς του εντόμου και προληπτικά στους γύρω υγιείς φοίνικες.
- Μεταφορά και φυτοϋγειονομική ταφή του κατεστραμμένου φοίνικα (τεμαχισμένος κορμός και φύλλα ) σε βάθος τουλάχιστον 3 μέτρων, σε κατάλληλους χώρους. Εδώ χρειάζεται η βοήθεια και η γνώση των υπηρεσιών του Δήμου με τις υπηρεσίες καθαριότητας – αποκομιδής σκουπιδιών αλλά και του τμήματος πρασίνου .
Βιολογική καταπολέμηση
Φυσικά ασφαλέστερη αντιμετώπιση και για τον χρήστη αλλά και το περιβάλλον θα ήταν η βιολογική καταπολέμηση του Rhynchophorus ferrugineus. Γίνεται με την μέθοδο των εντομοπαθογόνων νηματωδών και είναι κυρίως προληπτική η οποία βασίζεται στη χρήση τους. Είναι νηματώδεις που ψεκάζονται και διασπείρονται στη στεφάνη των φοινικοειδών που είναι το ευαίσθητο τμήμα τους. Φέρουν βακτήρια που είναι θανατηφόρα για το ρυγχοφόρο.
ΠΗΓΕΣ: Διεύθυνση Αγροτικής Οικονομίας & Κτηνιατρικής Περιφερειακής Ενότητας Ξάνθης Τμήμα Ποιοτικού και Φυτουγειονομικού Ελέγχου
Μεταπτυχιακή διατριβή Παναγιώτας Ψειροφωνιά
Graphic design: Γραμματικού Γλυκερία
