Το σπανάκι καλλιεργείται για την παραγωγή φυλλώματος που έχει υψηλή θρεπτική αξία.
Το καλλιεργούμενο σπανάκι (Spinacia olearacea L.), γνωστό και ως σπανάκι το λαχανώδες, είναι δικοτυλήδονο φυτό της οικογένειας Amaranthaceae.
Είναι φυτό ποώδες και ετήσιο το οποίο σπανιότερα αναπτύσσεται και ως διετές.
Έχει φύλλα απλά, ωοειδή ή τριγωνικά, με μεγάλο έλασμα και σχετικά μικρό μίσχο.
Η επιφάνειά τους είναι επίπεδη (λεία-ομαλή) ή κυματοειδής (κατσαρή).
Με βάση την επιφάνεια των φύλλων οι ποικιλίες σπανακιού διακρίνονται σε τρεις τύπους:
(α) τα flat– ή smooth– leaf spin ch, των οποίων οι ποικιλίες έχουν φύλλα με ομαλή-επίπεδη επιφάνεια. Χρησιμοποιούνται κυρίως για την παραγωγή προϊόντων που καταναλώνονται σε κονσέρβες, κατεψυγμένα κ.ά.
(β) τα savoy spinach, των οποίων οι ποικιλίες έχουν φύλλα με κατσαρή-κυματοειδή επιφάνεια. Συνήθως σκούρο πράσινο χρώμα, και χρησιμοποιούνται κυρίως για νωπή κατανάλωση.
(γ) τα semi-savoy spinach, των οποίων οι ποικιλίες έχουν φύλλα με ελαφρώς κατσαρή-κυματοειδή επιφάνεια. Χρησιμοποιούνται για νωπή κατανάλωση και για μεταποίηση.
Κλίμα
Το σπανάκι αναπτύσσεται σε μεγάλο εύρος θερμοκρασιών (5-24οC) και η παραγωγή φυλλώματος ευνοείται σε σχετικά χαμηλές θερμοκρασίες (15-18οC).
Αντέχει σε χαμηλές θερμοκρασίες (έως – 10οC) λόγω της παρουσίας πρωτεϊνών που συντίθενται στα φύλλα του σε συνθήκες χαμηλών θερμοκρασιών.
Γενικότερα, σε υψηλές θερμοκρασίες, ιδιαίτερα όταν αυτές συνδυάζονται με μεγάλη διάρκεια ημέρας, ευνοείται η ανάπτυξη του ανθοφόρου βλαστού πριν ακόμη τα φύλλα του φυτού αποκτήσουν ικανοποιητικό μέγεθος, με αποτέλεσμα να γίνεται αναγκαστικά νωρίτερα η συγκομιδή των φυτών και να μειώνεται η παραγωγή.
Για τη βλάστηση των σπόρων απαιτούνται θερμοκρασίες εδάφους 7-24οC, με το άριστο επίπεδο να βρίσκεται περίπου στους 21οC.
Σε θερμοκρασίες μικρότερες από τους 2οC ή μεγαλύτερες από τους 30οC η βλάστηση των σπόρων περιορίζεται σημαντικά.
Έδαφος
Η καλλιέργεια προτιμάται να γίνεται σε εδάφη μέσης ή ελαφριάς σύστασης, ιδιαίτερα κατά τους χειμερινούς μήνες όπου απαιτείται καλή αποστράγγιση του εδάφους.
Η παρουσία οργανικής ουσίας στο έδαφος ευνοεί την επίτευξη υψηλότερων αποδόσεων και σε ότι αφορά στη χημική αντίδραση του εδάφους, προτιμούνται εδάφη με pH που κυμαίνεται στο 6,5-7,5.
Ωστόσο, μπορεί να αναπτυχθεί σε εδάφη με ελαφρώς όξινη αντίδραση (pH έως 6)έως και πολύ αλκαλική (pH έως 10,5).
Επιπρόσθετα, είναι φυτό ευαίσθητο στην παρουσία αλάτων στο έδαφος και η μείωση της παραγωγής (μέσος ρυθμός μείωσης 8% ανά 1 dS/μ.) ξεκινά όταν η ηλεκτρική αγωγιμότητα κυμαίνεται περίπου στα 2 dS/μ.
Το βάθος σποράς είναι περίπου 2-3 εκ., ανάλογα με τον τύπο του εδάφους.
Για τη σπορά ενός στρέμματος απαιτούνται περίπου 1-3 κιλά σπόρου, αλλά η ποσότητα του σπόρου επηρεάζεται σημαντικά από τον τρόπο σποράς και από τις αποστάσεις φύτευσης.
Συνήθως απαιτείται μικρότερη ποσότητα σπόρου όταν η σπορά γίνεται με σπαρτική μηχανή ακριβείας αλλά σε καλλιέργειες που προορίζονται για μεταποίηση (βιομηχανικό σπανάκι) όπου η συγκομιδή γίνεται μηχανικά, η σπορά γίνεται σε μικρότερες αποστάσεις (π.χ. σπορά σε δίπλες ή τετραπλές σειρές) και χρησιμοποιείται μεγαλύτερη ποσότητα σπόρου.
Η σπορά γίνεται σε κατάλληλα προετοιμασμένο έδαφος το οποίο αφού οργωθεί, ακολουθεί φρεζάρισμα και ενσωματώνονται τα λιπάσματα της βασικής λίπανσης.
Μετά γίνεται ισοπέδωση του εδάφους και διαμόρφωση των αναχωμάτων, αν πρόκειται να γίνει σπορά σε αναχώματα, όπως συμβαίνει συνήθως σε φθινοπωρινές-χειμερινές καλλιέργειες, ιδιαίτερα σε εδάφη τα οποία συγκρατούν υγρασία.
Οι σπόροι βλαστάνουν σε 5-12 ημέρες όταν η θερμοκρασία του εδάφους είναι μεγαλύτερη από τους 10-12οC.
Ενδεικτικά αναφέρεται ότι όταν η θερμοκρασία του εδάφους κυμαίνεται στους 15-30οC η βλάστηση των σπόρων γίνεται σε 5-7 ημέρες, ενώ στους 10oC γίνεται σε 12 ημέρες και στους 5οC σε 23 ημέρες.
Η βλαστική ικανότητα του σπόρου πρέπει να κυμαίνεται σε επίπεδα μεγαλύτερα του 60% και οι καλής ποιότητας σπόροι έχουν βλαστική ικανότητα που κυμαίνεται στο 75%.
Η βλαστική ικανότητα των σπόρων μετράται ως το ποσοστό των σπόρων που φυτρώνουν σε θερμοκρασία 20-30οC μέσα σε 7 ημέρες.
Πότισμα ή Άρδευση
Ξεκινά αμέσως μετά τη σπορά όπου πραγματοποιούνται ελαφρά ποτίσματα, ανάλογα και με τις περιβαλλοντικές συνθήκες.
Για τη διατήρηση της υγρασίας του εδάφους σε επιθυμητά για τα φυτά επίπεδα πραγματοποιούνται ποτίσματα κάθε 10-12 ημέρες σε φθινοπωρινές-χειμερινές καλλιέργειες και κάθε 4-6 ημέρες σε ανοιξιάτικες-καλοκαιρινές καλλιέργειες. Η ποιότητα του νερού άρδευσης επηρεάζει την παραγωγή και όταν χρησιμοποιείται νερό με ηλεκτρική αγωγιμότητα 2,2 dS/μ. η απόδοση μειώνεται περίπου κατά 10%, ενώ όταν χρησιμοποιείται νερό με ηλεκτρική αγωγιμότητα 3,5 dS/μ. ή 5,7 dS/μ. οι απώλειες ανέρχονται στο 25% και 50%, αντίστοιχα.
Ωστόσο, η ποσότητα και η συχνότητα εφαρμογής των ποτισμάτων θα πρέπει να προσδιορίζονται με ιδιαίτερη προσοχή λαμβάνοντας υπόψη τις περιβαλλοντικές συνθήκες και τον τρόπο εφαρμογής (συνήθως κατάκλιση ή καταιονισμός).
Λίπανση
Σε γενικές γραμμές και εφόσον δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για την θρεπτική κατάσταση του εδάφους προτείνεται η προσθήκη χωνεμένης κοπριάς πριν τη σπορά.
Επιπρόσθετα, πριν τη σπορά (βασική λίπανση) ενσωματώνονται στο έδαφος τα λιπάσματα που περιέχουν φώσφορο και κάλιο.
Σε εδάφη με μέτρια περιεκτικότητα σε φώσφορο προστίθενται περίπου 9-10 κιλά P2O5/στρέμμα, ενώ σε εδάφη φτωχά σε φώσφορο προστίθενται έως και 18 κιλά P2O5/στρέμμα.
Παρόμοια, σε εδάφη με μέτρια περιεκτικότητα σε κάλιο προστίθενται περίπου 9-10 κιλά Κ2O/στρέμμα, ενώ σε εδάφη με χαμηλή περιεκτικότητα σε κάλιο προστίθενται έως και 18 κιλά Κ2Oστρέμμα.
Το άζωτο προστίθεται σε ποσότητα 9-18 κιλά/στρέμμα, με το 1/3 της ποσότητας αυτής να προστίθεται πριν τη σπορά και τα υπόλοιπα 2/3 να προστίθενται σε 2-3 δόσεις κατά τη διάρκεια της περιόδου.
Η εφαρμογή αζωτούχου λίπανσης μπορεί να γίνει και με τον ψεκασμό του φυλλώματος των φυτών με ουρία (συγκέντρωση 1,5%) 15 ημέρες μετά την ανάδυση των νεαρών φυταρίων.
Επισημαίνεται ότι θα πρέπει να αποφεύγονται οι υπερβολικές ποσότητες αζωτούχων λιπασμάτων γιατί παρατηρείται συσσώρευση νιτρικών στα φύλλα.
Επιπρόσθετα, θα πρέπει η εφαρμογή των αζωτούχων λιπάνσεων να προσαρμόζεται λαμβάνοντας υπόψη τις βροχοπτώσεις και την εφαρμογή της άρδευσης ώστε να αποφεύγεται η έκπλυση του αζώτου σε βαθύτερα στρώματα του εδάφους.
Αραίωμα φυτών
Μετά την ανάδυση των φυταρίων πραγματοποιείται αραίωμα, συνήθως όταν αυτά αποκτήσουν 3-4 φύλλα έτσι ώστε οι αποστάσεις τους επί της γραμμής να είναι 8- 12 εκ. ή και πιο αραιά (15-20 εκ.), ανάλογα με την κατεύθυνση της παραγωγής (πιο μικρές αποστάσεις σε καλλιέργειες που προορίζονται για μεταποίηση).
Ωστόσο, όταν γίνεται μηχανική σπορά το αραίωμα των φυτών δεν είναι απαραίτητο, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις οι παραγωγοί δεν κάνουν αραίωμα και προχωρούν σε σταδιακή συγκομιδή των φυτών ξεκινώντας από αυτά που έχουν μεγαλύτερο μέγεθος.
ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΓΕΝΙΚΗ Δ/ΝΣΗ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Δ/ΝΣΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ
ΟΔΗΓΙΕΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗΣ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΣΠΑΝΑΚΙΟΥ
