Η γεωργία και η κτηνοτροφία δεν είναι μόνο ένα επάγγελμα είναι τρόπος ζωής, είναι ένα κομμάτι της ταυτότητας των κατοίκων της υπαίθρου. Ειδικά στην Ελλάδα η αγροτική οικογένεια έχει συναισθηματικούς δεσμούς με τη γη και τη γεωργία. Η γεωργική εκμετάλλευση περνάει από γενιά σε γενιά ως πολιτισμικό στοιχείο και στοιχείο της ίδιας της ύπαρξης του ατόμου και της αγροτικής κοινωνίας. Γυναίκες στη γεωργία: οι αφανείς ήρωες της υπαίθρου.
♦ της Μαρίας Παρταλίδου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Αγροτικής Κοινωνιολογίας, Τμήμα Γεωπονίας Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Οι γεωργοί, γυναίκες και άνδρες, έχουν μια μοναδική δουλειά η οποία κατά γενική ομολογία προσφέρει ανεξαρτησία, αίσθημα επίτευξης και δημιουργικότητας. Παρόλα αυτά, το άγχος, η κούραση, τα προβλήματα, οι αρρώστιες δεν λείπουν από την καθημερινή ζωή ενός/μιας γεωργού. H πραγματικότητα φανερώνει μια σειρά σοβαρών ζητημάτων που πρέπει να αντιμετωπίσουν και πολλά από τα ζητήματα της ψυχικής, σωματικής και κοινωνικής υγείας τους παραμένουν αθέατα στον καθημερινό λόγο. Γυναίκες στη γεωργία: οι αφανείς ήρωες της υπαίθρου
Οι Women In Olive Oil Greece – WIOO GR έχουν καταφέρει-ειδικά μέσα στο διάστημα της πανδημίας να ενεργοποιήσουν και τη συζήτηση γι αυτά τα ζητήματα, πέρα από εκείνα που συνδέονται με την ελιά και το ελαιόλαδο.
Ας μιλήσουμε για τη σωματική, ψυχική και κοινωνική υγεία των γεωργών…
Η άσκηση του γεωργικού επαγγέλματος εμπεριέχει ένα ευρύ φάσμα φυσικών, βιολογικών, χημικών και μηχανικών κινδύνων που σχετίζονται με την υγεία. Ορισμένα από τα προβλήματα που έχουν καταγραφεί είναι τα αναπνευστικά, δηλητηριάσεις, εργονομικά προβλήματα, μυοσκελετικοί τραυματισμοί, καρκίνοι του δέρματος κ.α.
Φυτοφάρμακα και θνησιμότητα
Οι αγρότες έχουν ένα από τα υψηλότερα ποσοστά θνησιμότητας μεταξύ των επαγγελμάτων, περίπου δεκαπλάσια του μέσου όρου για όλους τους εργαζόμενους. Επίσης, έχουν τον υψηλότερο κίνδυνο οσφυαλγίας μεταξύ όλων των επαγγελμάτων. Είναι ενδιαφέρον ότι, παρά τη εκμηχάνιση και άλλες αλλαγές στην τεχνολογία της γεωργικής παραγωγής, αυτά τα προβλήματα επιμένουν τόσο στον ευρωπαϊκό χώρο όσο και στην Ελλάδα. Επιπλέον, η έκθεση ενός/μιας γεωργού σε φυτοφάρμακα, κυρίως λόγω μη ορθής χρήσης του συνιστώμενου προστατευτικού εξοπλισμού είναι εξαιρετικά επικίνδυνη για την υγεία.
Ψυχική υγεία
Πέρα όμως από τα ζητήματα σωματικής υγείας που αντιμετωπίζουν, έχουν προκύψει μια σειρά κι άλλων ζητημάτων που επηρεάζουν συνολικά την ευημερία των γεωργών και των οικογενειών τους: μόνιμη αίσθηση της κούρασης-burnout, απογοήτευση λόγω οικονομικών δυσκολιών, θλίψη, αδυναμία εξισορρόπησης μεταξύ εργασίας και οικογενειακής κοινωνικής ζωής. Επίσης, άγχος και έλλειψη αναγνώρισης και επαγγελματικής αποδοχής, ειδικά για τις γυναίκες. Έρευνες σε ευρωπαϊκό επίπεδο έχουν δείξει ότι οι γεωργοί είναι πολύ ευάλωτοι σε συνθήκες στρες. Επιπλέον, εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά κατάθλιψης σε σχέση με άλλες ομάδες επαγγελματιών.
Όλα τα παραπάνω αποτέλεσαν αντικείμενο συζήτησης και έρευνας στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Θεματικού Δικτύου FARMWELL «ΒΕΛΤΙΩΝΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΥΗΜΕΡΙΑ ΤΩΝ ΓΕΩΡΓΩΝ ΜΕΣΩ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΩΝ». Ερευνητικά ιδρύματα, συνεταιρισμοί και ομάδες γεωργών από Βέλγιο, Ιταλία, Ελλάδα, Πολωνία, Ουγγαρία και Ρουμανία έχουν θέσει ως στόχο να αναγνωρίσουν τα κυρίαρχα προβλήματα που επηρεάζουν την ευημερία των γεωργών. Στη συνέχεια να βρεθούν καινοτόμες λύσεις που να γίνουν προσιτές στους γεωργούς προκειμένου να βελτιώσουν την πνευματική, σωματική και κοινωνική τους ευημερία.
Ήδη η πρώτη πανευρωπαϊκή συνάντηση που πραγματοποιήθηκε με την συμμετοχή των WIOO GR είχε εξαιρετική επιτυχία. Εκεί, συζητήθηκαν με αφορμή ένα animation που έχει παραχθεί τα σοβαρά ζητήματα που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες στη γεωργία σχετικά με την ψυχική, σωματική και κοινωνική τους υγεία.
Συγκεκριμένα για την ελληνική περίπτωση έχουν επιλεγεί προς συζήτηση δύο κοινωνικές προκλήσεις που επηρεάζουν την υγεία των γεωργών. Η μια από αυτές είναι η γήρανση του πληθυσμού η οποία σχετίζεται άμεσα με τη σωματική υγεία των γεωργών. Η δεύτερη είναι η θέση-αποδοχή της γυναίκας γεωργού, κοινωνική πρόκληση που επηρεάζει την ψυχική και κοινωνική υγεία των γυναικών της υπαίθρου.
Οι αριθμοί αποκαλύπτουν
Σύμφωνα με την Ελληνική Στατιστική Αρχή, σήμερα στην Ελλάδα υπάρχουν 684.902 γεωργικές εκμεταλλεύσεις με 3.152,582 γεωργικής γης. Από αυτές 34.84% φαίνεται να ανήκουν σε γυναίκες γεωργούς. Και τονίζουμε το «φαίνεται», καθώς μια σειρά ερευνών πεδίου έχουν αποδείξει ότι οι γυναίκες αυτές είναι «παρούσες-απούσες». Παρούσες στις στατιστικές αλλά απούσες από την ουσιαστική διαχείριση και λήψη αποφάσεων μέσα στην εκμετάλλευση. Η εκμετάλλευση παραμένει ουσιαστικά στον άντρα της οικογένειας (πατέρα, σύζυγο, αδερφό κλπ). Όσον αφορά στην ηλικιακή κατανομή των γεωργών είναι γεγονός ότι 35.6% είναι άνω των 65 ετών. Οι τελευταίες αναφορές περιγράφουν το σενάριο για το 2050 όπου η Ελλάδα θα ανήκει στις 4 πιο γηρασμένες χώρες της Ευρώπης. Η αίσθηση της ερήμωσης των αγροτικών μας περιοχών εμφανίζεται πολύ συχνά στις αφηγήσεις των ανθρώπων της υπαίθρου όταν περιγράφουν την ποιότητα ζωής και τη συνολική τους ευημερία.
Οι ηλικιωμένοι γεωργοί δυσκολεύονται να χειριστούν βαριά μηχανήματα και να επιτελέσουν ορισμένες από τις αγροτικές εργασίες που απαιτούν σωματική ευρωστία. Η γήρανση του αγροτικού πληθυσμού δημιουργεί μια σειρά πιέσεων στις υπηρεσίες υγείας και άλλες υπηρεσίες κοινωνικής πρόνοιας. Ωστόσο, δεν υπάρχουν συγκεκριμένα μακροοικονομικά δεδομένα για τον αγροτικό πληθυσμό.
Η «κρυμμένη» δυναμική των γυναικών
Η «κρυμμένη» δυναμική των γυναικών στη γεωργία υπήρξε μια από τις κύριες συζητήσεις τόσο σε ακαδημαϊκό επίπεδο όσο και σε δημόσιο. Αν και η συνεισφορά τους στο οικογενειακό εισόδημα είναι σημαντική, οι γυναίκες αντιμετωπίζονται ως αόρατη δύναμη. Αντιμετωπίζονται ως νοικοκυρές και μητέρες και όχι ως πραγματικές αγρότες. Η εργασία τους είναι αόρατη, εποχιακή και συνήθως μερικής απασχόλησης ή/και απλήρωτη. Έχουν μικρότερα αγροκτήματα (κάτω από 2 εκτάρια) και περιορισμένη γεωργική κατάρτιση. Οι εκμεταλλεύσεις τους εξειδικεύονται σε καλλιέργειες με χαμηλή παραγωγική απόδοση. Πολλές εκτελούν κάποια άλλη δραστηριότητα, από άποψη πολυδραστικότητας, ιδιαίτερα αγροτουρισμού ή βιοτεχνίας.
Οι πολλαπλές υποχρεώσεις
Η υπερφόρτωση του καθημερινού τους προγράμματος με πολλαπλές υποχρεώσεις μαζί με τη μη αποδοχή του ρόλου τους ως πραγματικές γεωργοί αποτελεί μεγάλη απειλή για την ευημερία τους, τόσο τη σωματική όσο και την κοινωνική. Η κρίση του covid έβαλε στους ώμους τους γυναικών ακόμη ένα βάρος. Παράλληλα έγινε φανερό ότι οι γυναίκες επένδυσαν σε ψηφιακά μέσα επικοινωνίας. Επίσης, έφτιαξαν ομάδες συζήτησης από μόνες τους για να ανοίξουν τους ορίζοντές τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι Women In Olive Oil. Εξάλλου και από τις έρευνες πεδίου που έχουμε κάνει στο Α.Π.Θ. φαίνεται ότι οι γυναίκες γεωργοί είναι οι πρώτες που προσαρμόζονται στις νέες τεχνολογίες (ειδικά τις φιλοπεριβαλλοντικές). Επίσης σε καινοτομίες, προτρέποντας πολλές φορές και τους άντρες γεωργούς.
Χαρακτηριστική είναι η αφήγηση μιας γυναίκας γεωργού από την ομάδα WIOO GR […] «Χρειάστηκε να φτάσω στα 40 να έχω ήδη παντρευτεί να έχω τα παιδιά μου, να έχω κοινωνικά ενσωματωθεί, να πηγαίνω σε συλλόγους χορευτικούς να πηγαίνω σε εκδηλώσεις, στο δημαρχείο… Οπότε εδραιώθηκα πρώτα κοινωνικά. Ότι είμαι δηλαδή μέλος της κοινωνίας. Ότι επιπλέον μπορούν να με εμπιστευτούν, γιατί έχω δείξει μία δυνατότητα ως τρίτεκνη μάνα πρώτα, και μετά ως επαγγελματίας γεωργός».
Οι προτάσεις που προέκυψαν από τα εργαστήρια με τις γυναίκες WIOO GR και θα αξιολογηθούν στην επόμενη φάση με βάση το social return investment, είναι:
♦ Ψυχική ευημερία
Η αποδοχή των γυναικών (όχι μόνο ως εργαζόμενες, αλλά ως ισότιμοι εταίροι) στην αγροτική κοινότητα μπορεί να προωθήσει την ψυχολογική ενδυνάμωση των γυναικών.
♦ Σωματική ευημερία
Η γυναίκα επιβαρύνεται υπερβολικά με εθελοντικές δραστηριότητες και απλήρωτες «κρυφές» εργασίες στη γεωργία. Η αναγνώριση των αθέατων μορφών εργασίας της γυναίκας στην ύπαιθρο και η θεσμική υποβοήθηση μπορούν να μειώσουν το βάρος αυτής της κόπωσης.
♦ Κοινωνική ευημερία
Ο αγροτικός χώρος διακατέχεται ακόμη από ισχυρή έμφυλη ιδεολογία. Με την αποδοχή-αναγνώριση του ρόλου των γυναικών ως επαγγελματίες γεωργοί και κτηνοτρόφοι ενδυναμώνεται η κοινωνική ευημερία τους.
♦ Συνολική ευημερία
Η ατομική υγεία αλλά και ζητήματα υγείας της οικογένειας αποτελούν θέματα που έχουν τονιστεί ως αναγκαία κατά τη διάρκεια των εκπαιδευτικών προγραμμάτων των γεωργών. Χωρίς, ωστόσο, μέχρι σήμερα να έχει υλοποιηθεί παρόμοια δράση τουλάχιστον σε εθνικό επίπεδο και οργανωμένα.
Πηγή: Naturanrg125o, www.naturanrg.gr