Τα φυλλοβόλα οπωροφόρα δένδρα και ακρόδρυα της ευκράτου ζώνης όπως μηλιά, αχλαδιά, κερασιά, δαμασκηνιά, βερικοκιά, ροδακινιά, ροδιά, καθώς και ακρόδρυα όπως καρυδιά, αμυγδαλιά και φιστικιά, έχουν αναπτύξει έναν φυσικό μηχανισμό αντοχής στις αντίξοες χειμερινές καιρικές συνθήκες, και αυτός είναι ο λήθαργος των οφθαλμών. Ο λήθαργος ξεκινά από την πτώση των φύλλων και διαρκεί μέχρι την έκπτυξη των οφθαλμών, όταν περάσει η περίοδος των χαμηλών θερμοκρασιών του χειμώνα.
Τα δένδρα για να καταλάβουν την περίοδο που πρέπει να βγουν από το λήθαργο έχουν αναπτύξει μηχανισμό καταμέτρησης των θερμοκρασιών (είδος μνήμης), ο οποίος αποτελείται από δύο μέρη. Κατά το πρώτο μέρος του ληθάργου (εσωτερικός λήθαργος- endodormancy), τα δένδρα αντιλαμβάνονται ‘το χρονικό διάστημα και την ένταση του κρύου’ (απαιτήσεις σε ψύχος για τη διάσπαση του ληθάργου), ενώ κατά το δεύτερο μέρος που ακολουθείται (ονομάζεται ecodormancy) τα δένδρα περνούν μια περίοδο εξόδου από το λήθαργο και απαιτούν υψηλότερες θερμοκρασίες. Συνεπώς οι οφθαλμοί έχουν ανάγκη από χαμηλές και μετά υψηλές θερμοκρασίες για να ξεκινήσουν την ανάπτυξή τους (Luedeling, 2012).
Υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ ειδών αλλά και ποικιλιών σε ένα είδος, ως προς τις ανάγκες σε ψύχος για να διασπαστεί ο λήθαργος. Όταν ποικιλίες με μεγάλες απαιτήσεις σε ψύχος αναπτύσσονται σε ζεστότερες περιοχές από αυτές που προέρχονται, παρατηρείται μειωμένη ή ασταθής παραγωγή και δεν είναι δυνατή η εμπορική τους εκμετάλλευση. Στην περίπτωση των ποικιλιών με μικρές απαιτήσεις σε ψύχος που καλλιεργούνται σε περιοχές με πολλές ώρες χαμηλών θερμοκρασιών, παρατηρείται πρώιμη άνθηση (διασπάται νωρίς ο λήθαργος) και συχνά παρατηρούνται ζημιές από πολύ χαμηλές θερμοκρασίες στους διογκωμένους οφθαλμούς (παρουσία ανωμαλιών στα άνθη και μικρή καρπόδεση), ή όψιμοι παγετοί (σοβαρές ζημιές στην παραγωγή).
Υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ ειδών αλλά και ποικιλιών σε ένα είδος, ως προς τις ανάγκες σε ψύχος για να διασπαστεί ο λήθαργος. Όταν ποικιλίες με μεγάλες απαιτήσεις σε ψύχος αναπτύσσονται σε ζεστότερες περιοχές από αυτές που προέρχονται, παρατηρείται μειωμένη ή ασταθής παραγωγή και δεν είναι δυνατή η εμπορική τους εκμετάλλευση. Στην περίπτωση των ποικιλιών με μικρές απαιτήσεις σε ψύχος που καλλιεργούνται σε περιοχές με πολλές ώρες χαμηλών θερμοκρασιών, παρατηρείται πρώιμη άνθηση (διασπάται νωρίς ο λήθαργος) και συχνά παρατηρούνται ζημιές από πολύ χαμηλές θερμοκρασίες στους διογκωμένους οφθαλμούς (παρουσία ανωμαλιών στα άνθη και μικρή καρπόδεση), ή όψιμοι παγετοί (σοβαρές ζημιές στην παραγωγή).
Λόγω του ότι οι διαφορές μεταξύ ποικιλιών ως προς τις απαιτήσεις σε ψύχος είναι συχνά περισσότερο έντονες σε σύγκριση με τις διαφορές που έχουν ως προς τις απαιτήσεις σε ζέστη, συμβαίνει οι απαιτήσεις σε ψύχος συχνά να συσχετίζονται με τον χρόνο άνθησης. Έτσι μία ποικιλία με μικρές απαιτήσεις σε ψύχος μπορεί να είναι και πρωιμανθής. Αυτό μπορεί να επηρεάσει την παραγωγή ειδών που απαιτούν επικονίαση όταν εγκατασταθούν σε διαφορετικό κλίμα, γιατί εάν μεταξύ των ποικιλιών που επικονιάζονται, υπάρχουν διαφορετικές απαιτήσεις σε ψύχοςμπορεί να μην υπάρχει συγχρονισμός στην άνθηση. Για παράδειγμα οι ευρέως καλλιεργούμενες στην Ισπανία ποικ. αμυγδαλιάς ‘Marcona’ και ‘Desmayo Largueta’ έχουν συγχρονισμένη άνθηση σε ζεστές περιοχές και μη συγχρονισμένη σε ψυχρές περιοχές (Campoy et al., 2011).
Όσο περισσότερο ψύχος δεχτεί ένα δένδρο τόσο λιγότερη ζέστη απαιτείται για να ξεκινήσει η βλάστηση και γι’ αυτό βλέπουμε μετά από έναν ψυχρό χειμώνα το εύρος έναρξης άνθησης μεταξύ διαφορετικών ποικιλιών να είναι μικρό.
Επιπλέον, οι διαφορές ως προς το τις απαιτήσεις σε ψύχος είναι περισσότερο έντονες και καθοριστικής σημασίας για τον εγκλιματισμό μίας ποικιλίας σε άλλη περιοχή από την προέλευσή της, σε σύγκριση με τις απαιτήσεις σε θερμότητα.
Στους νομούς Ημαθίας και Πέλλας παρατηρείται ικανοποιητικό ψύχος για όλα τα φυλλοβόλα οπωροφόρα δένδρα και η έλλειψη υψηλών θερμοκρασιών είναι η αιτία καθυστέρησης στην έκπτυξη των οφθαλμών την άνοιξη. Στις παραπάνω περιοχές δεν ενδείκνυται η καλλιέργεια ποικιλιών με μικρές απαιτήσεις σε ψύχος (πχ. ροδακινιά ‘Sweet early’, ‘Plagold’, ‘Early Bomba’ αμυγδαλιές όπως ‘Ferragnes’) γιατί παρατηρούνται συχνά ζημιές από παγετό. Επίσης, στις παραπάνω περιοχές και σε ποικιλίες που απαιτούν επικονίαση, εάν επικρατήσουν ικανοποιητικέςΝθερμοκρασίες κατά την άνθηση, τότε παρατηρείται βραχεία ανθική περίοδος και αυτό συνδέεται με μειωμένη παραγωγή γιατί δεν είναι δυνατό να δράσουν αποτελεσματικά οι μέλισσες. Σ’ αυτή την περίπτωση συνιστάται η τοποθέτηση μελισσιών στον οπωρώνα.
Τμήμα Φυλλοβόλων Οπωροφόρων Δένδρων Ινστιτούτο Γενετικής Βελτίωσης και Φυτογενετικών Πόρων, EΛΓΟ ‘ΔΗΜΗΤΡΑ‘
